دخترانی که نور را به روزگار تاریک می‌آورند
در یکی از گردهمایی‌های نادر در افغانستان زیر چتر حکومت طالبان، دخترانی گرد هم آمده‌اند و درباره کتابی از ریچل هالیس بحث می‌کنند. کتاب “خودت باش دختر”.
آن‌ها را هر روز واکنش‌های احتمالی تهدید می‌کند. دختران هراتی امید دارند که طالبان مانع نشست‌های فرهنگی‌شان نگردد.
دختران هراتی در سلسله نشست‌های فرهنگی خود، کتاب‌هایی با محوریت زنان از مشهورترین نویسندگان غربی و شرقی را مرور و درباره محتوای کتاب بحث و تبادل نظر می‌کنند.
هفته گذشته دختران هراتی درباره کتاب “اتاقی از خود” اثر ویرجینیا وولف صحبت کردند. این کتاب که در سال ۱۹۲۹ منتشر شد، یکی از مشهورترین کتاب‌های ولف است و به دنبال پاسخی برای پرسش‌های اساسی و بهانه‌های فکری، تاریخی، اجتماعی و فرهنگی است که در نهایت زنان را در موقعیتی فرودست‌تر از مردان قرار می‌دهد.
البته این اولین باری نیست که این دختران با هم درباره یک کتاب بحث می‌کنند. نخستین جلسه کتابخوانی دختران هرات به تاریخ ۷ اکتبر ۲۰۲۱ شروع شد و تا اکنون هر هفته یک‌بار به صورت پی‌هم جلسات منظم شان برگزار گردیده است. در واقع، دختران هراتی بعد از سقوط افغانستان به دست طالبان گرد هم آمدند تا بر ناامیدی‌های خود غلبه کنند و به معیارهای فکری بهتری دست یابند.
در شرایط کنونی افغانستان که برای بسیاری از شهروندان، امرار معاش و تأمین مخارج ابتدایی به یک اولویت بدل شده، انگیزه کمتری برای انجام کارهای فرهنگی وجود دارد، اما این گروه از زنان و دختران، این حلقه کتابخوانی را در شهر هرات تأسیس کردند. به ویژه در حالی‌که طالبان حق تحصیل دختران را سلب کرده و مکاتب دخترانه را مسدود ساخته است.
در عصر فقدان فعالیت‌های فرهنگی در افغانستان، این گردهمایی‌ها بارقه امیدی برای ترویج فرهنگ ایجاد کرده است.
دختران هرات ابتدا این گروه کتابخوانی را با چهار نفر راه اندازی کردند، اما پس از سه جلسه تعداد آن‌ها اکنون به بیش از پنجاه نفر رسیده است. گروه‌های سنی مختلف با سطوح تحصیلات مختلف در این جلسات شرکت می‌کنند. این دختران با اشتیاق، هرچند در فضایی سخت، از عشق خود به کتاب می‌گویند. در هر جلسه، آن‌ها درباره کتاب خاصی که از قبل انتخاب شده است، از زوایای مختلف بحث می‌کنند.
هدف از برگزاری این نشست‌ها که در مرکز فرهنگی عبدالواحد بهره در هرات برگزار می‌شوند، ترویج فرهنگ کتابخوانی، بستن باب ناامیدی و تقویت مؤلفه‌های رشد انسانی است. افغانستان علاوه بر فقر اقتصادی، با فقر فکری نیز مواجه است و به باور بسیاری‌ها، بخشی از مشکلات کشور ناشی از بی علاقه‌گی به مطالعه است.
ظاهراً زنان و دختران هرات در شرایط کنونی نمی‌خواهند امید خود به آینده را از دست بدهند و برای پرکردن لحظات ناامیدی خود به کتاب روی آورده‌اند. حتی در شرایطی که فضای فکری کنونی افغانستان محدود است، اما تلاش‌های مأموریت‌محور و متمرکز، آن‌ها را از ناامیدی باز می‌دارد. فرهنگ و باورهای رایج در افغانستان، زنان و زنانگی را محدود به ظاهر می‌داند، اما زنان افغان در هرات توانسته‌اند از طریق مطالعه کتاب توجه دیگران را به جایگاه معرفتی زنان جلب کنند.
هرات تاریخ کهنی دارد. زنان نقش مهمی در تاریخ این شهر داشته.اند. زنان مشهوری چون گوهرشاد بیگم، ملکه جلالی، مهری هروی، محجوبه هروی و بسیاری از زنان مشهور افغان اهل هرات هستند.
این فعالیت فرهنگی در حالی در هرات آغاز شده است که بیشتر زنان نگران بسته شدن فعالیت‌های فرهنگی توسط طالبان به روی زنان هستند. اما اعضای گروه کتابخوانی در هرات می‌گویند که از زمان آغاز این نشست‌ها با هیچ تهدیدی مواجه نشده‌اند که انگیزه‌شان را برای ادامه جلسات کاهش دهد. اما ناامنی‌های روحی و روانی ذهن‌شان را درگیر ساخته است که آن هم ناشی از فضای جمعی است.
دختران هرات در این گردهمایی فرهنگی ابتدا کتاب “عقاید یک دلقک” اثر هاینریش بُل را مطالعه کردند. سپس کتاب “و یک کلمه هم نگفت” اثر دیگری از هاینریش بُل را خواندند و در سومین هفته نیز اثر شناخته شده دیگری از هاینریش بُل تحت نام “نان آن سال ها” را مطالعه و بررسی کردند.
در ادامه، این دختران کتاب‌های “نامه به کودکی که هرگز متولد نشد” اثر اوریانا فالاچی و کتاب “جنس ضعیف” اثر دیگری از اوریانا فالاچی را نیز بازخوانی و بررسی کردند.
آن‌ها همچنان کتاب “زن در طول تاریخ” اثر دکتر کمال مظهر، کتاب “جامعه باز و دشمنان آن” اثر کارل پوپر، کتاب “اتاقی از آن خود” اثر ویرجینیا وولف، کتاب “چراغ‌ها را خاموش می کنم” اثر زویا پیرزاد و چندین کتاب دیگر را مطالعه کردند.
زنان هرات در طول تاریخ، فعالیت های فرهنگی و سیاسی بیشتری نسبت به سایر نقاط افغانستان داشته‌اند. در دوره قبلی حکومت طالبان در افغانستان، زنان هرات حداقل دو بار علیه طالبان تظاهرات کرده بودند. در آن زمان شهروندان افغانستان از تظاهرات مسالمت‌آمیز کمتر چیزی می‌دانستند. در واقع تظاهرات اعتراضی زنان در افغانستان در دهه ۸۰ میلادی شاید یکی از عجیب ترین رویدادهای آن سال ها در افغانستان بود.
به همین دلیل زنان هراتی به عنوان پیشگامان فرهنگ، مدنیت و سیاست این قشر در افغانستان همواره حرف‌های زیادی برای گفتن داشته‌اند.
پس باید به شکوه زنان هرات احترام گذاشت. دخترانی که نور را به روزگار تاریک می‌آورند.
