چهار بیتی خوانی در هرات سابقه طولانی دارد. البته رسما و در ادبیات زبان پارسی، چیزی به اسن چهاربیتی وجود ندارد. چیزی که در هرات به «چهاربیتی» مشهور شده، همان دوبیتی موجود در ادبیات زبان پارسی است. اما چون دوبیتی «چهار مصرع» دارد، مردم به آن چهاربیتی می‌گویند.

خوب به یادم دارم که قبل از به میان آمدن موبایل و انترنت، مادران و خواهران هراتی برای اقارب بسیار نزدیک خود که در خارج از کشور زندگی می‌کردند، مانند، پدر، مادر، فرزند، خواهر و برادر کاست/نوار ضبط می‌کردند و آن را به نزدیک‌ترین کسانی که دوست‌شان داشتند، بجای نامه می فرستادند.

لطفا کانال یوتیوب چهارسو را سبسکرایب کنید تا به جالب‌ترین ویدئوهای آموزشی دسترسی داشته باشید.

بسیاری از زنان هرات فاقد توانایی نوشتن و خواندن بودند. ضبط نوار به ویژه در زمان پیروزی مجاهدین و در دوره نخست طالبان تبدیل به یک فرهنگ در میان خانواده‌های هراتی شده بود. آنان بعد از گفتن یک مقدمه کوتاه که حاوی احوال پرسی بود، چند دوبیتی یا به باور مردم، چند چهاربیتی را برای فرد مسافر می خواندند. دستکم یکی از اشعار هنوز به یادم مانده که یکی از نزدیکان ما برای برادرش خوانده بود:

صدای نعل کفش بالای زینه

به دل گفتم که احمد جان همینه

به دل گفتم به چشم خود ندیدم

الهی داغ تور، خوَر (خواهر) نبینه

البته چهاربیتی یا دوبیتی خوانی سابقه‌ی دیرینه‌تری در هرات دارد که می‌توان طی یک نوشته‌ی دیگر، مفصل‌تر به این موضوع پرداخت. ولی موردی که عجالتا یاداوری می‌کنم، اینکه دوبیتی‌خوانی در محافل و شب‌نشینی‌های هرات نیز تا حدود زیادی جایگاه خودش را داشته است. در این میان هراتی‌ها، با نام فردی به اسم «عبدل شاعر» به خوبی آشنا هستند. البته واقعا دشوار است که برای آن‌چه «عبدل شاعر» ارائه می‌کرده است، «دوبیتی» یا «چهاربیتی» و در کل، شعر بگوییم، زیرا متونی که عبدل شاعر، سر هم می‌کرد، بیشتر به جای شعر، کلماتی بود که از دلش بر می‌خواست و به دلیل عوام می‌نشست.  متونی که عبدل شاعر تحت نام چهاربیتی ارائه می‌کرد، فاقد وزن و قافیه واقعی بود. عبدل شاعر اما با تُن صدا و با ملودی مخصوصی که به اشعارش می‌بخشید، تلاش می‌کرد تا به آن‌ها وزن بدهد.

اما جدای همه این حرف‌هاف عبدل شاعر هم در زمان حیات و هم بعد از مرگش در میان مردم بومی هرات محبوبیت داشته و محبوبیت دارد. مردم هنوز کاست‌های صوتی موجود در بازارهای هرات را حتا بالاتر از قیمت کاست‌های معمولی خریداری می‌کنند.

در زیر، چند نمونه از اشعار عبدل شاعر به صدای خودش را می‌تولند بشنوید. اگر اشتباه نکنم عبدل شاعر در سال 1380 درگذشت.