وحید پیمان

فرانک هوگربتس دانش‌آموخته علم نجوم است که به اشتباه در بسیاری از کشورهای دنیا او را زلزله‌شناس می‌گویند.

در افغانستان بعد از زمین‌لرزه‌های هرات، این کارشناس هلندی بیش از هر زمانی سر زبان‌ها افتاد. نظریات این دانش‌آموخته نجوم البته منجر به ایجاد ترس، استرس و نیز شرایط بد روحی و روانی در میان زنان و کودکان شده است.

دیشب برای بررسی نظریات آقای فرانک هوگربتس ساعاتی را در وب‌سایت‌های علمی جهان گذراندم. البته چند روز است که‌ سوال دیگری نیز ذهن من را درگیر ساخته است. این‌که حتا اگر تصور کنیم که آقای فرانک یک‌ پیش‌گوی موفق بوده‌، پس چرا زمین‌لرزه‌ی نخست هرات را پیش‌گویی نکرد. وقوع پس‌لرزه‌ها معمولا غیر قابل انکار نیست. زلزله‌‌های با قدرت بالای ۶ ریشتر گاهی می‌توانند از یک هفته طی سال‌ها پس‌لرزه درپی داشته‌ باشند.

فرانک چه نظریه‌ای دارد؟

او خود اقرار می‌کند که در حوزه‌ زمین‌شناسی مهارتی ندارد‌. فرانک می‌گوید که حرکت برخی از سیاره‌ها در زمین کشش ایجاد می‌کند و منجر به زمین‌لرزه می‌شود. فرانک هوگربتس اعتقاد دارد که منظومه شمسی با یک اتم قابل مقایسه است که به موجب آن سیارات در نقش الکترون‌ها هستند و مثل آهن‌رباهای متحرک، وقتی به موقعیت‌های خاصی می‌رسند، امواج الکترونیکی ایجاد می‌کنند. او اعتقاد دارد ‌که بیشترین نقش برای زمین‌لرزه در زمین را سیاره‌ زحل دارد و وقتی با زمین هم‌تراز می‌شود، کششی ایجاد می‌کند که در نقطه‌ای از کره‌ زمین، زمین‌لرزه اتفاق می‌افتد.

آیا چنین نظریه‌ای قبلا هم مطرح شده است؟

نظریه‌ی فرانک هوگربتس تقریبا یک نظریه ۳۰۰ ساله است. قبلا نیز دیدگاهی مطرح شده بود که جذر و مد ماه روی فراوانی زلزله مؤثر است، ولی این‌که زمان، مکان و اندازه زلزله را تعیین کند از نظر علمی هرگز تأیید نشد.

هوگربتس از سال ۲۰۱۴ تا اکنون صدها زمین‌لرزه را پیش‌بینی کرده است‌. از مصر تا ايران و از افریقا تا امریکا… قبلا او برای پیش‌بینی‌های خود زمان تعیین می‌کرد. به گونه مثال او سال گذشته پیش‌بینی کرده بود که به تاریخ ۱۰ ثور زلزله‌ای قوی ناحیه زاگرس ایران را می‌لرزاند. هر چند زاگرس زلزله‌خیزترین منطقه ایران و یکی از ده منطقه پرلرزه جهان است اما هرگز نلرزید. باری نیز پیش‌بینی کرده بود که در فلان تاریخ در عراق زلزله خواهد شد که نشد. او سپس از تعیین تاریخ برای پیش‌بینی زمین‌لرزه‌ها دست برداشت. پیش‌بینی‌های اشتباه هوگربتس هرگز مورد توجه قرار نگرفت تا این‌که این توئیت او با این متن او را به یک‌باره در سطح جهان به شهرت باور نکردنی رساند.

Sooner or later there will be a ~M 7.5 #earthquake in this region (South-Central Turkey, Jordan, Syria, Lebanon).”

(دیر یا زود یک زلزله ~7.5M در این منطقه (جنوب مرکزی ترکیه، اردن، سوریه، لبنان) رخ خواهد داد)

تنها ۴۸ ساعت بعد از این توئیت در ترکیه و سوريه زلزله‌ شد اما در اردن و لبنان نه.

زمین‌شناسان باور دارند که او بالای ۱۰۰ پیش‌بینی داشته و یک مورد بر حسب اتفاق به سود او تمام شده است. دانشمندان علم زمین‌شناسی می‌گویند که می‌توان از داده‌ها برای تخمین احتمال وقوع زمین لرزه در مناطقی که مشخص است استفاده کرد، اما تاکنون هیچ کس نتوانسته است پیش‌بینی معتبری داشته باشد. به گونه مثال زمین‌شناسان می‌گویند که ما می‌دانیم “دیر یا زود در تهران ایران، قاهره مصر و استانبول ترکيه زلزله‌‌هایی به وقوع خواهد پیوست. اما نه کسی زمان دقیق آن را می‌داند و نه اندازه و مقیاس آن را” ما به این پیش‌بینی نمی‌گوئیم زیرا سه شاخصه زمان، ‌کانون و اندازه را نمی‌توانیم پیش‌گوئی کنیم.

مردم دنیا به وفور از سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده که‌ مشهورترین سازمان در این حوزه در جهان است در مورد نظریات آقای هوگربتس پرسیده‌اند. این سازمان بدون بردن نامی از او گفته است که توانایی پیش‌بینی زمین‌لرزه توسط هیچ دانشمندی تا اکنون امکان‌پذیر نشده است و زلزله‌ها هیچ ارتباطی با ابرها و اجرام آسمانی ندارند” و تنها بر “شواهد علمی” تکیه می‌کنند.

دانشمندان‌ برای رد نظریات هوگربتس یک ديدگاه دیگر را نیز ارائه کرده‌اند.

آن‌ها می‌گویند که بیشترین تأثیرگذاری اجرام آسمانی به زمین را کره‌ ماه دارد و همین تأثیرگذاری باعث ایجاد جزر و مد در دریا می‌گردد. اما ثابت است که ماه هیچ‌گونه تاثیری بر اعماق زمین ندارد. آن‌ها می‌گویند که جرم زمین ثابت است و بنابراین ما می‌توانیم به راحتی نیروی گرانشی نسبی سیارات دیگر را با دانستن جرم و فاصله آن‌ها از زمین محاسبه کنیم. مشتری، در نزدیک‌ترین فاصله‌ خود، تقریباً یک درصد از جاذبه گرانشی ماه را دارد، زهره با ۰.۶ درصد، در رتبه بعدی قرار می‌گیرد و سایر سیارات کمتر. وقتی که ما تأثیر ماه را بر زمین لرزه بی‌اثر می‌دانيم، باور کردنی نیست که بتوانیم تأثیر سیاراتی که جاذبه گرانشی بی‌نهایت کمتری دارند بر اعماق کره زمین را بپذیریم.

میشل برونو ، استاد دانشگاه بوفالو و کارشناس مهندسی زلزله به این نظر است که “ما می‌توانیم بگوییم، دوره بازگشت انرژی نهفته در گسل‌ها به صورت تخمینی هر چند دهه و چند صد سال ممکن است اتفاق بیفتد اما دانشمندان هر روش ممکنی را برای پیش‌بینی زمین لرزه‌ها امتحان کرده‌اند که نتیجه‌اش جز شکست چیزی نبوده است.

به این ترتیب نظریات آقای هوگربتس نزد دانشمندان زمین‌شناسی مانند نظریاتی است که یکی از ماهای غید متخصص از زلزله‌ بگوییم. زيرا ما هیچ تخصصی در این زمینه نداریم.

اما از سوی دیگر آقای فرانک هوگربتس نزد صدها هزار نفر از شهروندان عادی جهان محبوبیت دارد.