در زبان فارسی، به روز جمعه، “آدینه” نیز گفته میشود. این واژه، ریشه در زبانهای ایرانی باستان دارد و ارتباط نزدیکی با آیینهای مذهبی و فرهنگی کهن ایرانیان دارد.
واژه “آدینه” از زبان پهلوی (زبان فارسی میانه) به فارسی نو رسیده است و در اصل، واژهای است که از ریشهٔ اوستایی “آدینَگ” (Adīna) مشتق شده است. در اوستا، “دین” به معنای روز، زمان، یا دوره است و “آدینَگ” به معنای روز نیکو و روز مبارک است. بنابراین، “آدینه” در اصل به معنای روزی مبارک و نیکو است.
در ایران باستان، هر روز هفته به یکی از ایزدان یا نیروهای مقدس اختصاص داشت. روز آدینه یا همان جمعه، به ایزد ناهید، که ایزدبانوی آبها و زایش است، منسوب بود. این روز برای ایرانیان باستان روزی مقدس و پر از انرژیهای مثبت و نیکو محسوب میشد و به همین دلیل به آن آدینه یا روز مبارک میگفتند.
همچنین، واژه “جمعه” از زبان عربی وارد فارسی شده و به معنای روز اجتماع و گردهمایی است. در دین اسلام، روز جمعه به عنوان روز برگزاری نماز جمعه و گردهمایی مسلمانان برای عبادت در نظر گرفته شده است. بنابراین، “جمعه” به معنای روز گردهمایی و عبادت است و معانی فرهنگی و دینی متفاوتی را نسبت به “آدینه” در خود جای داده است.
تفاوت بین این دو واژه نشاندهندهی تأثیرات مختلف فرهنگی و دینی بر زبان فارسی است. “آدینه” با ریشههای کهن ایرانی خود، بیشتر با آیینها و باورهای زرتشتی مرتبط است، در حالی که “جمعه” بازتابی از تأثیرات فرهنگ اسلامی بر زبان و جامعه فارسیزبان است.
با توجه به این پیشینه، میتوان گفت که استفاده از واژه “آدینه” در ادبیات فارسی نشاندهندهی پیوند با فرهنگ و تاریخ کهن ایرانی است و این واژه همچنان در برخی مناطق و در برخی متون ادبی و فرهنگی به کار میرود. در حالی که “جمعه” بیشتر به عنوان اصطلاحی عمومی و روزمره برای اشاره به ششمین روز هفته به کار میرود.